هر آنچه که باید در مورد نمک آکواریوم مرجانی و ماهی آب شور بدانیم.

شوری آب دریا:

آب دریا تقریباً  96.5% آب و 3.5% نمک است. منظور از 3.5% نمک، ppt35 (قسمت در هزار) است. آب دریا از یونهای مختلف (نمک) تشکیل شده است که مجموع کل آنها به 3.5 درصد می رسد. برخی از یون­ها در غلظت بسیار بالا و برخی در غلظت بسیار پایین وجود دارند. با این حال، حتی یونهایی با غلظت بسیار پایین نیز می توانند برای موجودات زنده در آب مهم باشند. وقتی مخلوط نمک ها در آب حل می شوند، ویژگی­های مختلف آب از جمله چگالی، ضریب شکست و رسانایی آن تغییر می کند. همه این تغییرات می‌تواند به عنوان راهی برای اندازه­گیری مقدار کل نمک در محلول استفاده شود. یون­های اصلی موجود در آب دریا، به ترتیب درصد وزنی، کلرید، سدیم، سولفات و منیزیم هستند. اینها نمک هایی هستند که میزان شوری را با میزان درصد وجود آنها در دریا تعیین می کنند. تغییرات غلظت تمام یونهای دیگر (عناصر میکرو) هم تاثیر چندانی بر شوری ندارد، در عین حال می توانند بسیار مهم باشند.

آب طبیعی دریا برای آکواریوم های مرجانی:

آب طبیعی دریا می تواند منبع خوبی برای آکواریوم های مرجانی باشد. بسیاری از آکواریوم داران اگر در نزدیکی اقیانوس زندگی میکنند، خود آن را جمع آوری می کنند. مهمترین عامل در این زمینه این است که هنگام جمع آوری، آب دریا چقدر خالص است. اغلب پیشنهاد می شود که آب را در ساحل جایی که از رواناب و سایر منابع آلودگی دور باشد جمع آوری شود، با این وجود حتی این آبها نیز می توانند موجودات و مواد شیمیایی ناخواسته در خود داشته باشند. استفاده از آبهای ساحلی می تواند خطراتی را به همراه داشته باشد. بسته به محل ممکن است مواد شیمیایی یا عوامل بیماری زای کافی برای آسیب رساندن به مخزن وجود داشته باشد. همچنین، حتی در نقاط دور از ساحل ممکن است مواد معدنی و شوری بالا باشد.

یکی از مشکلات استفاده از آب دریا این است که این آب حاوی مولکولهای آلی معلق، باکتری، فیتوپلانکتون و دیگر موجودات است. در بیشتر موارد، اینها به آکواریوم آسیبی نمی رسانند و ممکن است در واقع غذای بسیاری از ساکنان آکواریوم های مرجانی را تأمین کنند. اما در صورت ذخیره آب، تجزیه این مواد آلی می تواند ترکیبات سمی مانند آمونیاک و سولفید هیدروژن تولید کند.

آب دریای مصنوعی

اکثر آکواریوم داران دریایی از آب دریا مصنوعی برای آکواریوم خود استفاده می کنند. این امر معمولاً با ترکیب مخلوط نمکهای تجاری مناسب با آب شیرین خالص تهیه می شود. نمک دریایی که اغلب برای مصارف مختلف (مانند پخت و پز) به مصرف کنندگان فروخته می شود، برای آکواریوم قابل استفاده نیست. صرف نظر از این واقعیت که برای بسیاری از افراد به نظر می رسد که این نمک نیز مانند نمک آکواریومی کار میکند، با آب دریای واقعی مطابقت ندارد و اغلب حتی نزدیک به آن هم نیست. برای مثال، اغلب سطح منیزیم آن ده برابر کمتر از آب طبیعی دریا است، بنابراین از این روش ها پیروی نکنید.

آب دریا مصنوعی: کدام نمک؟

یکی از اولین چیزهایی که اکثر آکواریوم داران دریایی می پرسند این است که “کدام نمک؟” تنوع بسیار زیادی از نمک ها در دسترس است مخصوصاً در ایران؛ برخی به طور گسترده استفاده می شوند و برخی کمتر. بسیاری از پرورش دهندگان آبزیان فقط از ارزان ترین برندها استفاده می کنند زیرا برایشان به صرفه تر است. اما چه شواهدی در مورد بهترین نمک ها وجود دارد؟

صادقانه بگویم، شواهد استفاده از نمک های مختلف در بهترین حالت حاشیه ای است. مطمئنا برخی بهتر هستند و برخی ممکن است کم کیفیت تر باشند، اما نمی توان رتبه بندی ساده ای انجام داد. هر مخلوط نمک مصنوعی در غلظت برخی از یون های آب دریا با  یکدیگر متفاوت است. به طرز جالبی، بسیاری از افرادی که ادعا می­کنند که محصولشان با آب دریا مشابه است، در واقع دروغ پردازی می کنند و تفاوت های قابل توجهی در غلظت یون های محصولشان با آب دریا وجود دارد. گاهی اوقات این انحراف از حالت طبیعی عمدی است. به طور مثال گرم شدن نمک، پودر بودن بیش از اندازه آن، حلالیت بسیار سریع نمک و کم مصرف شدن عناصر آن. تمام این صحبت ها برای جذب مشتری بیشتر می باشد و مشتری با توجه به دانش کمتر در این زمینه به سمت فروشنده­ای جذب می شود که قدرت کلامی نافذتری دارد و با بزرگنمایی و تخریب سایر برندها، می خواهد محصولات خود را به فروش برساند که متاسفانه این موضوع در ایران بسیار بیشتر از سایر کشورها به چشم می خورد. در این قسمت به خصوصیاتی که در اینجا گفته شده می پردازیم:

1 -گرم شدن نمک

در داخل نمک هایی که در بازار وجود دارد تقریبا 40 عنصر یافت می شود که 11 عدد از این عناصر تقریباً 98 درصد حجم نمک را تشکیل می دهد. این عناصر را عناصر ماکرو می نامند و سهم بسیار زیادی در کیفیت و شکل ظاهری نمک دارد. تقریباً تمام یون ها در روی کره زمین با یک یون دیگر واکنش نشان می­دهند زیرا به صورت انفرادی نمیتوانند دوام بیاورند و از شکل طبیعی خارج می شوند مانند پتاسیم که اگر به صورت یون یافت شود در معرض هوا منفجر می شود بنابراین با ترکیب با یک یون دیگر ثبات پیدا می کنند. بنابراین زمانی که اصطلاح نمک را به کار میبریم حداقل از دو یون نام برده ایم به طور مثال سدیم Na و کلر Cl دو یونی هستند که به وفور در طبیعت یافت می شوند (البته نه به صورت آزادانه) و سریعاً با یکدیگر واکنش نشان داده و به صورت Nacl در طبیعت دیده می شوند. برخی از این نمک ها بدلیل خاصیت آبدوستی آنها سریعاً با چند مولکول آب واکنش می دهند و به اصطلاح آبدار می شوند مانند نمک های منیزیوم کلراید و کلسیم کلراید که ممکن است هر مولکول نمک با 1 تا 8 مولکول آب واکنش داده و در طبیعت یافت شود. این نمک ها تا زمانی که آبدار هستند گرمای خاصی را نمیدهند و با محیط پیرامون هم دما می شوند ولی وقتی از آنها مولکول آب را جدا کنیم (به اصطلاح anhydrous شوند) بشدت گرماده می شوند. این ترفندی است که در تعداد اندکی از برندهای بازار از آن برای جلب مشتری بیشتر استفاده می شود. تقریباً بیش از 90 درصد برندهای دنیا از نمک­های غیر آنهیدروز استفاده می کنند و 5 درصد از حجم نمک آنها در ترکیب با آب است که عدد بسیار ناچیزی می باشد زیرا استفاده از نمک های آنهیدروز معایب بسیاری دارد که از آنها می توان به گرمای بیش از حد آب و صدمه به آبزیان در زمان تعویض آب تانک و همچنین بوی بد آب در زمان حل شدن نمک در آب اشاره کرد. همچنین با توجه به واکنش شدید نمک های آنهیدروز با آب در بیشتر مواقع رسوب قهوه ای یا سیاه رنگی در ته ظرف یا تانک باقی می ماند که می تواند بسیاری از عناصر ضروری باشند که با توجه به درجه بالای آب از فرم طبیعی خارج شده و در ته ظرف به صورت رسوب باقی بماند. با توجه به اینکه در ایران از این اصطلاح به عنوان برتری برند استفاده می شود بنابراین این نکته را در انتخاب خود دقت فرمایید که گرم شدن یک نمک نه تنها یک مزیت نمی باشد بلکه در بسیاری از مواقع مضر نیز است.

2 -پودر بودن نمک

اصطلاحی بسیار غلط در بین آکواریوم دارها می باشد و این مورد فقط در شکل ظاهری نمک تفاوت هایی را ایجاد می کند نه در خصوصیات شیمیایی و بیولوژیکی آن. در برخی موارد فروشنده پودر بودن و تشکیل گرد زیاد نمک را به عنوان یک برتری نسبت به سایر برندها معرفی می کند در صورتیکه این گرد از راه بینی و دهان وارد ریه و کیسه های هوایی مصرف کننده در زمان استفاده می شود و با توجه به وجود عناصر مضر (فلزات سنگین و سمی مانند برم، ید و ..) برای انسان در این نمک ها می­تواند فرد را دچار مسمومیت و سرگیجه نماید.

3 -حلالیت نمک

نمک های آکواریومی معمولاً در 3 تا 4 ساعت کاملاً در آب حل می شوند این خصوصیات نتنها به عناصر تشکیل دهنده نمک بلکه به شرایط محیطی نیز بستگی دارد به عنوان مثال: الف( نمک در آب سرد دیرتر حل می شود در صورتی که همان نمک در آبی با درجه دمایی 25 درجه سلسیوس به سرعت حل می شود و این پدیده بیشتر بخاطر وجود عنصر سولفات در نمک است که حلالیت کمتری در آب سرد نسبت به آب گرم دارد و در برخی موارد دیده شده که سولفات در آب سرد به شکل یک سنگ در انتهای ظرف رسوب می­کند و حل نمی شود بنابراین در زمان حل کردن نمک به دمای آب توجه فرمایید.

ب) هر چه آبی که می خواهید استفاده کنید سختی آن یا TDS آن کمتر باشد نمک در آن بدون تشکیل رسوب براحتی حل می شود.

متاسفانه با توجه به بحران کم آبی در ایران منابع آبی که برای شرب استفاده می شود در مناطق مختلف بسیار با یکدیگر متفاوتند و این باعث می شود ترکیب عناصر آب شرب نیز در هر مکانی متفاوت گردد و چون این عناصر ناخواسته می توانند با عناصر موجود در نمک واکنش دهند و آنها را به فرم غیر قابل استفاده برای آبزیان در بیاورند بنابراین الزام است در آب ورودی به تانک از دستگاه تصفیه آب استفاده شود.

4 -عدم مصرف یا مصرف پایین عناصر در نمک

این مطلب یکی از غیرعلمی ترین صحبت هایی است که متاسفانه در بازار ایران وجود دارد و مشتری برای اینکه در مصرف مکمل­های ورودی به منبع صرفه جویی نماید سراغ این برندها می رود. یک مرجان و سایر ارگانیسم هایی که پایه آهکی دارند برای رشد و نمو نیاز به عناصری مانند کلسیم، منیزیوم، استرانسیم و غیره دارند بنابراین در حین رشد غلظت این عناصر در آکواریوم شما کاهش می یابد برخی ادعا می کنند که سطح منیزیوم یا کلسیم تانک من خیلی کمتر تغییر می کند (بدون استفاده از مکمل ها)!!! در جواب باید بگویم که 3 عامل ممکن است باعث چنین سوء برداشتی شود. الف) تست شما ایراد دارد ب)سیستم منبع شما ایراد دارد. مثالاً نور مناسب برای رشد و نمو مرجان ها در آکواریوم نصب نشده است.

بنابراین طبیعی است که اگر رشدی وجود ندارد مصرف این عناصر هم در تانک غیر ممکن است و سطح یون های شما تغییر نمیکند.

ج) در نمک شما عناصری استفاده شده است که استفاده زیستی ندارد. در برخی موارد مشاهده شده برای جلب رضایت مشتری از نمک هایی در محصول استفاده می شود که مرجان ها نمی توانند آنها را جذب کنند مانند هیدروکسید منیزیوم که میزان منیزیوم را در آکواریوم بالا و ثابت نشان می دهد ولی در عمل آبزیان درون تانک نمی توانند از این فرم منیزیوم استفاده نمایند و به همین دلیل شما دچار خسارت هایی در آینده خواهید شد زیرا فکر میکنید که تمام عناصر شما در تانک ثابت و در حد رضایت بخش می باشد.

برندهای نمک که در بازار بفروش می رسند ممکن است با برخی ترفندها به دنبال جذب مشتری بیشتر باشند که در ماهیت نمک تاثیری نمیگذارد. در برخی برندها از باکتری های پودری در نمک استفاده شده است که در زمان راه اندازی می توانند مفید باشند زیرا در آکواریوم های راه اندازی شده و قدیمی تر که جمعیت این باکتری ها به تعادل رسیده است استفاده از این نمک می تواند با بر هم زدن جمعیت باکتری ها بلوم باکتریایی به همراه داشته باشد و پارامترهایی مانند اکسیژن محلول و pH را تحت تاثیر منفی قرار دهد.

در برخی دیگر از برندها مکمل های ویتامینه و آمینو اسید در محصول استفاده می شود که استفاده آنها در تانک­هایی که مواد مغذی  (نیترات و فسفات) بالایی داشته باشد می­تواند ضررهای جبران ناپذیری مانند بلوم پالنکتونی و باکتریایی به همراه داشته باشد.

در پایان این نکته را باید یادآور شویم که نمک در یک آکواریوم کمتر از 5 % موفقیت یک تانک مرجانی را به همراه می آورد. پارامترهایی مانند نور، موج، سیستم فیلتر بیولوژیکی، مدیریت مواد مغذی مهمترین عواملی هستند که باعث می شوند شما از آکواریومتان لذت ببرید یا نه. زمان مناسب به تانک تازه راه اندازی شده برای ایجاد چرخه نیتروژنی از مهمترین عواملی است که ما ایرانی ها به آن توجه لازم را نداریم و با توجه به علاقه­ای که نسبت به آبزیان داریم هر چه سریعتر می خواهیم که جانوران آبزی را تهیه و به تانک منتقل نماییم که در صورت ناقص بودن چرخه و رد نشدن از پیک آمونیاک و نیتریت (چند روز بعد از راه اندازی سیستم ابتدا آمونیاک و سپس نیتریت به مرور افزایش می یابند و در این زمان است که مواد غذایی در اختیار باکتری های نیتروزوموناس و نیتروباکتر قرار گرفته و چرخه نیتروژنی آغاز می شود)، آبزیان ما تلف می شوند و در بیشتر مواقع با مشورت گرفتن از یک مشاور ناآگاه یا فرصت طلب، شما نمک مصرفی در تانک را عامل این اتفاق می­بینید. با توجه به این مسائل که در این صنعت در ایران هر روز مشاهده می­کنیم پیشنهاد می­شود که در ابتدا و قبل از تصمیم گیری در مورد راه اندازی یک آکواریوم مرجانی، در مورد آن مطالعات کافی را انجام دهیم و سعی کنید برای صرفه جویی در هزینه ها از اصول اولیه آکواریوم که در بالا ذکر شد نکاهیم و برای لذت بردن از یک دکور زیبا تکنیک های مدیریتی در نگهداری آبزیان دریایی در آکواریوم را افزایش دهیم.

برای کسب اطلاعات بیشتر می­توانید با کارشناسان شرکت صدای آب دریا در ارتباط باشید و اطلاعات نمک ریف لینکس  Reef Salt LYNX را می‌توانید اینجا مشاهده کنید.